Cornelis Meijer & de Tiber

Vandaag ben ik weer eens van voren af aan begonnen in mijn eigen manuscript. Omdat ik er zo lang mee bezig ben heb ik het soms nodig weer even op een rijtje te krijgen hoe ik dingen heb opgeschreven, wat ik heb gebruikt en in welke volgorde. Daarbij kwam ik ook weer langs een van de punten die al langere tijd in twijfel wordt getrokken: of Van Wittel met de Nederlandse waterbouwkundig ingenieur Cornelis Meijer (1629-1701) de Tiber is afgereisd en tekeningen voor Meijer heeft gemaakt.

Volgens een van de vroegste biografen van Van Wittel waren tekeningen voor Cornelis Meijer onder de eerste werken die Van Wittel maakte nadat hij in Rome was aangekomen. De ingenieur was in 1675 naar Rome gekomen en hij was door paus Clemens X Altieri (paus van 1670 t/m 1676) gevraagd zijn opinie te geven over het bevaarbaar maken van de Tiber van Perugia naar Rome. Dit was een lopend project maar tot op dat moment was hier nog niets van gerealiseerd. Meijer bestudeerde al reizend langs de Tiber de rivier en hij verkende de plaatsen langs de rivier. Meijer kwam vervolgens tot de conclusie dat het mogelijk moest zijn de Tiber tot aan Perugia bevaarbaar te maken.

Meijer heeft zijn ideeën hierover opgeschreven in een drietal handgeschreven manuscripten die zich bevinden in de Bibliotheca Nazionale Centrale in Rome, in de Bibliotheca Corsiniana in Rome en in de Bayerische Staatsbibliothek in München. De eerste vertoont veel overeenkomsten met de laatste, maar deze verschillen weer grotendeels met het Corsiniana-manuscript. Alleen het exemplaar in de Corsiniana is tweetalig, hierin komen de Italiaanse en Nederlandse tekst bijna perfect met elkaar overeen. De manuscripten hebben alle drie een verschillende titel en op de titelpagina van het handschrift in de Corsiniana staat onder de titel “Modo di far navigabile il fiume Tevere da Perugia a Roma” de volgende tekst geschreven: “Pensieri del Mayer disegnati dal Sig.r Gasparo Van Wittel olandese in Roma ne primi anni, che da giovane vi venne da Olanda.” Op basis van deze tekst op het titelblad zijn de tekeningen in het manuscript lange tijd aan Van Wittel toegewezen. Het is echter nog maar de vraag of dit inderdaad het geval is.

Dat is nogal een lastige klus om uit te zoeken. Is die tekst op het titelblad later toegevoegd, door wie dan en wanneer, wat zijn de stilistische kenmerken van de tekeningen in het manuscript en komen die overeen met wat we van Van Wittel kennen, enzovoorts, enzovoorts. Ik zal daar verder niet over uitweiden want ook ik raak soms de draad kwijt met alles wat hierover geschreven is. Wat het nog ingewikkelder maakt, is dat er vervolgens kort daarna ook gedrukte exemplaren zijn verschenen van Meijers manuscript en dat in deze edities in ieder geval twee etsen van de hand van Van Wittel zitten. In Venetië heb ik een paar jaar terug een exemplaar uit 1685 gezien maar hier in de bibliotheek van het KNIR hebben ze een gedrukte versie uit 1683. Smullen natuurlijk voor iemand als ik maar soms zou ik willen dat ik even terug in de tijd kon gaan om er achter te komen hoe het nu precies zat!

Onderstaand foto’s van het Venetiaanse exemplaar: het titelblad, de eerste ets van Van Wittel met een graanmolen en een tweede van Piazza del Popolo. Deze laatste is sterk verwant met de vedute die hij maakte van hetzelfde onderwerp.