Villa del Pigneto

Momenteel zijn we een paar dagen gekluisterd aan onze eigen bibliotheek van het Nederlands Instituut hier in Rome. Zeker geen straf want het is een fijne werkplek. De meeste naslagwerken zijn hier te vinden, we kijken uit op de prachtige tuin en horen door de open ramen de fonteinen van de tuin heerlijk klateren in de zomerzon.

Ik gebruik de tijd om mijn berg aan opgeslagen artikelen door te werken waar ik de afgelopen anderhalf jaar niet aan toe ben gekomen. Dit levert een gevarieerde werkdag op, want ik lees veel verschillende stukken. Van hydraulica (Cornelis Meyer) tot aan opdrachten van kardinaal Girolamo II Colonna (zoon van de ons welbekende Filippo II Colonna).

Zo las ik ook een artikel over de Villa del Pigneto, oftewel de Villa Sacchetti. Een adellijk buitenverblijf, ontworpen en gebouwd voor de markiezen Sachetti. En die kennen we natuurlijk want van 1682 tot en met 1688 werkte Van Wittel voor de markies Sachetti en woonde hij waarschijnlijk ook in de woning van de markies in de stad (Palazzo Sachetti aan de Via Giulia).

Het buitenverblijf, ook wel het “Casino Sacchetti” genoemd, was gebouwd langs een helling van een heuvel in de Aurelia-vallei vlak dichtbij de Vaticaanse tuinen. Het bevond zich naast een dicht dennenbos waardoor het de naam Pigneto (later Pineto) kreeg en het nu bekend staat als de Pineta Sacchetti. Ik zeg bekend staat, maar helaas is er weinig meer over van de oorspronkelijke villa. Die werd ontworpen door Pietro da Cortona, een van de belangrijkste schilders van de Romeinse barokperiode. De villa was een van zijn weinige architecturale werken en het ontwerp ervan werd gezien als vooruitstrevend en een voorloper in zijn eigen tijd. Helaas was het aan het einde van de zeventiende eeuw al een ruïne maar er zijn afbeeldingen van waardoor we weten hoe het er toen uit moet hebben gezien.

De villa was bereikbaar via een weg in de vallei en werd gebouwd op verschillende ‘verdiepingen’ langs de helling van de heuvel omhoog. De eerste verdieping bestond uit een grote fontein, verfraaid met natuurlijke rotsen. Een soort van grotto met een fontein dus. Op de tweede verdieping was ook een fontein maar dan in geometrische vorm en met figuren van tritons (een soort van mythologische figuren, half man-half vis), daarboven waren monumentale zijtrappen gebouwd met bas-reliëfs met centraal op dat niveau een nymphaeum (een monument gewijd aan de nimfen en dan veelal specifiek aan de bronnimfen dus met een waterbron). De trappen vanaf hier leidden op hun beurt weer naar de villa zelf op het hoogste niveau. Hier begon pas het feitelijke gebouw dat ook weer bestond uit meerdere etages met een centraal deel en twee vleugels. In het centrale deel was een grote nis (denk aan de Cortile del Belvedere en Cortile della Pigna in het Vaticaan) die correspondeerde met de salon binnenin de villa.

Van Wittel heeft dus zeker een jaar of zes voor de markies Sacchetti gewerkt en hij heeft de villa ook afgebeeld (de afbeelding bovenaan dit stuk). Dit is echter waarschijnlijk niet gemaakt naar de op dat moment daadwerkelijke villa. In zijn afbeelding uit 1699 noemt Specchi het gebouw namelijk “oggi in parte diruto” (vandaag de dag deels geruïneerd). Vasi heeft in het commentaar bij zijn afbeelding van de villa uit 1760 genoteerd dat “in oggi, perché lasciato in abbandono, va a rovinare” (vandaag de dag, omdat het verlaten is achtergelaten, gaat het ten gronde). We kunnen er dus wel van uitgaan dat de villa in Caspars tijd behoorlijk vervallen moet zijn geweest. Waarschijnlijk is de villa verlaten vanwege de slechte lucht, maar dit is niet helemaal duidelijk. Ook weten we niet precies in welk jaar Caspar zijn schilderij gemaakt heeft, misschien heeft hij wel gebruik gemaakt van de prent van Specchi om zijn werk te maken. Er zijn echter wel wat verschillen tussen de twee. Zo te zien ontbreken in het schilderij bijvoorbeeld de twee zijtrappen op het niveau van het nyphaeum (boven het niveau van de tritons-fontein). Wat dan wel weer te zien is in Caspars werk (aan de linkerkant) is een grote urn op een voetstuk. Dit is het ‘mausoleum’ van de ezel Grillo. Het verhaal gaat dat de heren Sacchetti een ezel hadden die ze in Rome vollaadden met gesloten manden met voorraad en dat de ezel zó slim was dat hij vervolgens uit zichzelf naar de villa liep. Een andere bron gaat nog verder en zegt “… dat wil zeggen, dat de ezel uit Pigneto alleen ging om boodschappen te doen in de stad, langs de winkels van de verschillende leveranciers ging en vervolgens met trappen de manden verdedigde, die hij van hier naar daar droeg… ”. Uit dankbaarheid voor zijn diensten richtten de heren Sacchetti na de dood van de ezel dit monument op. Het gaf natuurlijk ook een goed richtpunt qua perspectief zo aan het einde van de laan die toegang gaf tot de villa dus hoeveel hier echt van waar is, weet je maar nooit. En de tweede versie van het verhaal schijnt ook uit bronnen binnen de familie Sacchetti zelf te komen. Maar een goed verhaal is altijd leuk en daarmee hebben we ook weer een leuke anekdote erbij over een fijn schilderij van Caspar!