Niet een maar twee!

Nadat ik gisteravond ben aangekomen in Rome en mezelf weer voor een tijdje heb geïnstalleerd in het Nederlands Instituut (heerlijk ‘thuiskomen’), is het inmiddels echt wel de hoogste tijd om weer eens wat van me te laten horen (of in dit geval lezen). En ik heb nog wat achterstallig werk te doen want inmiddels is de Collectie Nederland twee heuse Van Wittel-schilderijen rijker! Het is echt fantastisch dat er eindelijk twee schilderijen van Van Wittels hand in zijn geboorteland te vinden zijn (long overdue zou ik zeggen 😉 ) en geen kleintjes ook!

De twee schilderijen in kwestie zijn Gezicht op de Tiber in Rome met de Engelenburcht en Gezicht op de Darsena in Napels, beiden uit 1714.

Het Gezicht op de Darsena in Napels (55 x 108 cm., olieverf op canvas) toont het Napolitaanse dok waar schepen werden geladen, gelost en in voorkomende gevallen gerepareerd, gezien vanaf de buitenste pier naar de stad toe. Links op het schilderij, achter het schip met de ietwat groot uitgevallen Nederlandse vlag zien we scheepsmagazijnen met daarachter zicht op de zijkant van het Koninklijk Paleis (van architect Domenico Fontana). Naar het midden van het werk gevolgd door het gebouw waarin het Ufficio delle Galere (letterlijk vertaald het kantoor van de galeien) was gehuisvest en het gebouw dat werd gebruikt als accommodatie voor de officieren. Dit laatste gebouw is verbonden aan het Castel Nuovo middels een serie van bogen. Onderaan het bastion van het kasteel is de strada dell’Arsenale (de Arsenaalstraat) te zien die leidt naar de poort met dezelfde naam rechts op het schilderij. Midden op de achtergond zien we het voormalige fort van Sant’Elmo met het certosa di San Martino.

Op de voorgrond zijn allerlei activiteiten te zien, allemaal kleine scenes, zoals we gewend zijn van vriend Caspar. Middenvoor op een van de grote zakken heeft Van Wittel het doek gesigneerd, voor zijn doen vrij uniek in het Grieks! Ook het schip linksvoor heeft een naam die in Griekse letters is geschreven: “Parthenope” (Παρθενόπη). Parthènope was een Griekse subkolonie gebouwd tussen de Vesuvius en Campi Flegrei in de achtste eeuw voor Christus, later opnieuw gesticht als Neapolis en was dus een voorloper van de huidige stad Napels.

Van Wittel vond deze veduta een van de leukste om te schilderen waarschijnlijk want er zijn volgens Briganti maar liefst negentien verschillende versies van bekend. Natuurlijke allemaal net ietsje anders, met andere figuurtjes, andere schepen en andere activiteiten. Van Wittel gebruikte hiervoor een ontwerptekening die zich momenteel bevindt in de collectie van het Museo di San Martino dat gevestigd is in het voormalige kartuizerklooster bovenop de berg midden op het doek (zie voor meer info mijn eerdere blog: https://casparvanwittel.blog/2018/07/27/certosa-di-san-martino/).

Het tweede schilderij (en mijn favoriet eerlijk gezegd) is het Gezicht op de Tiber in Rome met de Engelenburcht met dezelfde afmetingen en ook een werk in olieverf op canvas. Dit precieze gezichtspunt, gezien vanaf de rechteroever van de Tiber, ongeveer ter hoogte van Palazzo Salviati, is zeldzaam voor Van Wittel. Op de Nolli-plattegrond uit 1748 is de aflopende helling te zien die links op het schilderij is afgebeeld. Verder zien we de Engelenburcht en rechts de apsis aan de achterzijde van de San Giovanni dei Fiorentini. De koepel van deze kerk (van Giacomo della Porta en Carlo Maderna) was pas redelijk recent voltooid, namelijk in 1614. Rechts van de Engelenburcht is in de verte de Villa Medici te zien.

Van dit gezicht zijn slechts drie versies bekend (in de Pinacoteca Capitolina in Rome, in de collectie van Palazzo Pitti in Florence en een in een privécollectie) en deze zijn alle drie uitgevoerd in tempera en veel kleiner van formaat (ca. 24 x 44 cm.). Het werk is gesigneerd maar de signatuur is nauwelijks leesbaar. Op de breedste pijler van de helling links is de tekst “GASPARO VAN” zichtbaar maar het tweede deel “WITEL ROMA 17–” is met het blote oog niet leesbaar (en is waarschijnlijk verdwenen bij een niet zo goed uitgevoerde restauratie ooit).

Dit is het enige bekende werk van Van Wittel waar de Engelenburcht ‘vol in bedrijf’ te zien is. Vanaf het einde van de 17^e eeuw werd de militaire functie van de burcht verminderd en diende deze vooral als een wapen- en munitiedepot, al was er nog wel een garnizoen van zo’n 500 man gevestigd. In de Engelenburcht waren meerdere werkplaatsen gevestigd, zoals voor de productie van kruit en het gieten van kanonnen.

De door Van Wittel afgebeelde huizen rechts bij de San Giovanni dei Fiorentini moet hij goed gekend hebben, hij woonde van 1708 t/m 1735 in de Via dei Cimatori, direct achter de kerk gelegen. Ook ligt de kerk aan het begin van de Via Giulia waar (op nummer 66) Palazzo Sacchetti te vinden is. In zijn eerste jaren in Rome heeft Van Wittel hier zes jaar gewoond en de markies Sacchetti was een van zijn eerste en belangrijkste opdrachtgevers. Dit soort herkenbare dingen maken dit schilderij voor mij extra leuk, maar zeker ook de vele levendige details waar Van Wittel zo bekend om staat. Zoals bijvoorbeeld de engelenbeelden van Bernini op de Ponte Sant’Angelo en de figuren, paarden en koetsen die voor de Engelenburcht in beide richtingen langsrijden. Links(onder) zijn een aantal typische Van Wittel-figuren te zien: een heer met een rode jas en een zwarte hoed en twee wit gesluierde figuren. Die eerste komt vaker de omgeving schetsend op andere werken voor dus misschien was dit wel een vriend van Van Wittel of zou het kunnen dat dit een miniem zelfportretje van onze vriend Casper is? Wie weet!