Kabinet der Statuen

De afbeelding van de Farnese Hercules door Goltzius uit mijn bericht eerder deze week deed me ineens denken aan iets anders dat ik tijdens mijn studie Kunstgeschiedenis ben tegengekomen, namelijk de afbeeldingen in “Het Kabinet der Statuen” uit 1702. De auteur, Wibrandus de Geest (ca. 1667 – 1716), geeft hierin een beschrijving van 83 antieke beeldhouwwerken die zich in Rome bevinden. De auteur wil als het ware de lezer aan de hand meevoeren langs deze antieke “wonderen”. De Geest benoemt de beelden en geeft aan waar ze te vinden zijn. Tevens beschrijft hoe de figuren zijn afgebeeld en, indien bekend, door wie ze gemaakt zijn. Vervolgens schetst hij de historische of mythologische achtergrond van de figuren. Maar hij levert ook commentaar op de esthetiek van de beelden. Een voorbeeld daarvan is zijn beschrijving van een beeld van Venus: “In den hof der Borgesen is een Beeld van de Godin Venus, ’t welk zeer dartel, en plezand is (…). 

Het boek begint met een titelprent en een titelpagina, dan volgen een opdracht en een inleiding “Aan den Leezer”. Daarna komen er een aantal drempelverzen (lofdichten op het werk) en daarna begint pas het daadwerkelijke boek. De antieke standbeelden in Rome worden beschreven in drie delen: eerst de beelden van mannen, dan de beelden van vrouwen en tenslotte de liggende beelden (aparte indeling wel). Hierop volgt een “blad-wyzer”, een register van alle besproken sculpturen met daarachter de paginanummers waar de beschrijving te vinden is. Hierna komt een extra onderdeel getiteld “Den getrouwen Leidtsman in Romen (…)” met een korte inleiding van De Geest. Dit is een routebeschrijving door de stad Rome langs de in het boek beschreven beeldhouwwerken. En het boek wordt afgesloten met een vers van De Geest zelf, gemaakt in 1697, “Pronk-altaar der Schilder-Konst”.

De Geest geeft in de inleiding van het boek zelf aan waarom hij het geschreven heeft, namelijk omdat hij een grote liefde heeft voor de Romeinse antieke sculpturen die hij wil delen met zijn “Konstgenooten”. Plus dat hij denkt dat de beeldhouwwerken de “Schilderjeugd” iets kunnen bijbrengen (dat heeft hem aangespoord korte opmerkingen te schrijven bij de beelden). En dan komt het mooiste want hij moet zich natuurlijk toch een beetje verantwoorden voor de ‘ijdelheid’ die hij tentoonspreidt door deze publicatie uit te laten geven en dan schrijft hij dat het zijn bedoeling was dit voor zichzelf te houden maar vrienden hem hebben aangespoord het werk in druk te laten verschijnen. Natuurlijk heeft hij hier over getwijfeld (ja ja 😉 ) omdat hier “… weinig eere, en nog mindere verdiensten hier van te verwachten is,…”^. Maar uiteindelijk laat hij de teksten dan toch uitgeven, al zegt hij, bescheiden als hij is, natuurlijk nooit te kunnen wedijveren met de grote schrijvers op het gebied. Hij hoopt echter dat de lezer de ijver van zijn werk zal waarderen en men het in dank zal aannemen.

Nou, waarom moest ik nu aan dit boek denken? Dat komt door de illustraties van de beelden die in het boek zijn opgenomen. Uitgever Jan Lamsvelt (1680-1703), “Boekverkooper en Plaatsnyder” te Amsterdam, maakte de gravures voor deze illustraties en alhoewel hij zichzelf op het titelblad identificeert als prentmaker, slaat dit mijns inziens eerder op zijn kwaliteiten als drukker (prentenuitgever) dan op zijn capaciteiten als graveur. Want de beelden zien er wat “dikkig” uit en de spieren lijken soms meer op vetrolletjes, de mannelijke naakten hebben eerder een buikje dan het gebruikelijke wasbordje van de antieke naakten. Kortom, daar zijn de Michelin-mannetjes weer!

En hoe kom ik dan vanaf hier weer terug bij onze vriend Caspar? Dat is niet zo moeilijk want de grootvader van Wibrandus was de schilder Wybrand de Geest (1591-na 1661). Beide heren worden vaak door elkaar gehaald maar de oudere De Geest was een succesvol kunstenaar die naar Parijs en Rome reisde. Tijdens zijn verblijf in Rome was deze De Geest lid van de Bentvueghels , waar hij de bijnaam ‘De Friesche Adelaer’ kreeg ter ere van zijn vermeende “hoge vlucht” in de schilderkunst. En wie was er ook alweer nog meer lid van de Bentvueghels? Precies!